Hoe rouwt mijn kind en hoe vertel ik het slechte nieuws?
Van jongs af aan hechten kinderen zich aan mensen om hen heen, wat betekent dat zij ook verlies en verdriet kunnen ervaren. Hoe kinderen kunnen en mogen rouwen, zal een belangrijke invloed hebben op hun verdere ontwikkeling. We spreken hier over ‘kinderen’; daarmee bedoelen we zowel kinderen als jongeren.
Rouwproces na zelfdoding bij kinderen
Afscheid nemen van een dierbare is voor kinderen, net als voor volwassenen, een proces dat gepaard gaat met veel intense emoties. Een kind zal zijn/haar emoties echter op een eigen manier uiten, die niet altijd goed te begrijpen is voor volwassenen. Zo kan een kind na een huilbui plots weer opgewekt gaan spelen in de tuin. Het kan ook zijn dat een tiener liever met vrienden over het verlies praat dan met de eigen ouders. Ook dat is gezond en eigen aan de leeftijd. Rouwen is namelijk een zware taak, ook voor hen.
De rouwreacties van kinderen komen in grote mate overeen met die van volwassenen: de schok, het ongeloof, het doordringen van het verlies, de kwaadheid, de angst, ... . Ze rouwen echter wel meer actief & creatief dan volwassenen: het verwerken en ermee omgaan doen zij bijvoorbeeld door te tekenen, na te spelen en te knutselen i.p.v. te praten.
We zien echter wel dat bij kinderen de gevoelens van verlatenheid en schuld sterk op de voorgrond komen te staan. Vragen als “Was ik niet lief genoeg?", "Was ik niet de moeite waard om voor te blijven leven?” zijn erg herkenbaar. Daarom is het belangrijk dat je kinderen zoveel mogelijk betrekt en op hun eigen manier laat ervaren wat er aan de hand is.
Wat vertel ik mijn kind?
Dit is een vraag die vaak gesteld wordt na de zelfdoding van een dierbare en het antwoord is eigenlijk heel simpel: de (harde) waarheid.
Veel volwassenen denken nog steeds dat je kinderen de waarheid over de doodsoorzaak niet moet vertellen, om hen te beschermen. Meestal is het tegenovergestelde waar. Kinderen misleiden, de waarheid ontwijken of fabeltjes vertellen over de manier waarop iemand gestorven is, kan meer kwaad dan goed doen. Als ze de waarheid van iemand anders moeten horen, kan het vertrouwen tussen ouder en kind zoek raken. "Niet weten" kan ook angstaanjagend en pijnlijk zijn: de fantasie is immers meestal erger dan de realiteit.
Bovendien kan het niet inlichten van kinderen het rouwproces bemoeilijken. Een kind moet immers als het opgroeit wel geloven dat wat het ziet en hoort waar en echt is. Om juiste oordelen te kunnen vellen en om van ervaringen te leren, moet het ervan uit kunnen gaan dat die ervaringen een juiste weergave van de werkelijkheid zijn. Wanneer volwassenen de omstandigheden van de dood van een ouder of andere geliefde goedbedoeld ontkennen of verdraaien, beschadigen ze het geloof van een kind in zijn of haar juiste waarneming van de werkelijkheid.
Hoe kan ik een zelfdoding uitleggen en verklaren aan kinderen en jongeren?
Ook al lijkt het onmogelijk en té ingewikkeld om te doen of zelfs te proberen, toch is dat precies wat je moet doen: het proberen. Om zeker te zijn dat je uitleg eerlijk en steunend is, kan het helpen om het gesprek voor te bereiden. Eventueel kan je hierbij beroep doen op een familielid, leerkracht, hulpverlener of kan je contact met ons opnemen voor advies. Je kan het onderwerp ook bespreekbaar maken aan de hand van verschillende voorlees-, werk- en doe-boeken zoals 'Visjes van Océane' (tot 6 jaar) & 'Sloep vaart verder' (6 tot 12 jaar).
Hoeveel ze begrijpen en hoeveel informatie je kunt geven, is uiteraard afhankelijk van de leeftijd van het kind. Stem je antwoorden en informatie af op de ontwikkelingsleeftijd van het kind. Sommige kinderen zullen tevreden zijn met een antwoord van een tweetal zinnen, anderen zullen voortdurend vragen blijven stellen; vragen die ze trouwens moeten kunnen stellen en die ook beantwoord moeten worden.
Herhaal je antwoorden als dat nodig is en controleer of de kinderen begrepen hebben wat je wou verduidelijken. Luister naar hun vragen en bezorgdheden en laat de kinderen ruimte om hun gevoelens te uiten. Aanvaard wanneer kinderen niet blijven luisteren. Het is een normale reactie van kinderen in dergelijke pijnlijke situaties.
Wanneer kinderen gehoord hebben dat de doodsoorzaak zelfdoding is, kan één van hun eerste vragen zijn: "Wat betekent zelfdoding?". Je kunt uitleggen dat mensen op verschillende manieren kunnen sterven - mensen sterven door kanker, hartaandoeningen, verkeersongevallen, ... en dat bij een zelfdoding iemand zichzelf doodt. Wanneer kinderen vragen hoe, wees ook hier eerlijk, ook al is het zo moeilijk te verklaren.
Hieronder vind je enkele voorbeelden om uit te leggen waarom iemand zichzelf om het leven heeft gebracht:
"Mama had een ziekte die we depressie noemen en die heeft ervoor gezorgd dat ze overleden is."
Als een kind zelf behandeld wordt voor een depressie, is het cruciaal te benadrukken dat niet alle depressieve mensen sterven door zelfdoding. Beklemtoon ook dat er verschillende manieren zijn om hulp te zoeken en te krijgen, bv. medicatie, psychotherapie of een combinatie van beide.
"Onze gedachten en gevoelens komen uit onze hersenen. De hersenen van iemand kunnen soms heel erg ziek worden. Deze ziekte kan ervoor zorgen dat iemand zich heel slecht voelt vanbinnen. Het zorgt er ook voor dat iemands gedachten verward en door elkaar geschud worden, zodat hij/zij niet meer helder kan denken. Sommige mensen kunnen aan niets anders meer denken dan aan manieren om dit slechte gevoel vanbinnen te stoppen. Ze begrijpen niet dat ze zich zo niet hoeven te voelen, maar dat ze hulp kunnen zoeken en krijgen."
Het is voor kinderen belangrijk te horen en te weten dat de gestorven persoon van hen hield, maar dat omwille van de depressie of ander ziektebeeld de overledene dit niet overtuigend kon overbrengen en duidelijk maken. Het is ook van belang dat hen wordt verteld dat de overledene omwille van diezelfde ziekte niet meer kon inschatten hoe nabestaanden zich zouden voelen na zijn of haar zelfdoding. Kinderen moeten tevens weten dat de zelfdoding niet hun schuld is, en dat niets wat ze gezegd of gedaan hebben ervoor gezorgd heeft dat die persoon zichzelf gedood heeft.
Sommige kinderen kunnen ook vragen stellen rond de morele gronden van suïcidaal gedrag: goed/slecht - juist/fout. Het is best om uit dit delicate discussieveld te blijven. Een zelfdoding is geen van deze, het is iets wat kan gebeuren wanneer de pijn groter wordt dan de kracht en de energie om met die pijn te leven.
Welke aanpak je ook hanteert bij het bespreken van een zelfdoding met kinderen, het is belangrijk dat kinderen weten dat ze erover kunnen en mogen praten en dat ze vragen kunnen stellen als ze dat willen. Laat hen weten dat er mensen zijn die bereid zijn te luisteren. Vertel hen ook dat ze zich niet altijd zo zullen voelen, dat het zal verbeteren en dat er steeds mensen zullen zijn die hen graag zien en die voor hen zullen zorgen, om het even wat er ook gebeurt.
Hoe kan ik mijn kind helpen rouwen?
Je wilt je kind helpen en ondersteunen terwijl je het zelf ook erg moeilijk hebt. Je twijfelt misschien over hoe je het moet aanpakken, wat juist of fout is om te doen. We schreven de nodige info en tips voor jou uit in onderstaande pagina's.